Ser polski, z mleka krowiego pasteryzowanego, podpuszczkowy, dojrzewający, półmiękki. Dojrzewa od 24 dni do 6 tygodni.

Produkowany wyłącznie przez warszawską firmę Stara Mleczarnia S.A. (do 2017 Ser Farm) w zakładach we wsi Zielin (gmina Trzebielino, powiat bytowski, woj. pomorskie) i (od 2020) w Bobolicach (gmina Bobolice, powiat koszaliński, woj. zachodniopomorskie). Tereny te znajdują się (lub znajdowały się historycznie) na obszarze regionu kulturowego Kaszuby. Gleby na Kaszubach nie są dobrej jakości i hodowla bydła upowszechniła się tylko na ich części, na terenach najwilgotniejszych. Tradycyjnie kaszubskie sery dojrzewające wyrabiano zarówno z mleka krowiego, jak owczego i koziego, bardzo popularny był też twaróg gotowany na parze lub smażony (krewniak lub nawet przodek Wielkopolskiego sera smażonego).

Firma Stara Mleczarnia (jak i wcześniej istniejący Zakład Produkcyjno-Handlowy Ser-Milk) jest kontynuatorem działalności pierwszego prywatnego zakładu serowarskiego w Zielinie, powstałego w 1928 i wyrabiającego sery dojrzewające z mleka krów z własnego gospodarstwa rolnego. Po II wojnie światowej zakład upaństwowiono jako oddział Okręgowej Spółdzielni Mleczarskiej w Miastku, a w 1998 ponownie sprywatyzowano, sprzedając pracownikom. Wówczas odrodziła się tradycja produkcji serów regionalnych, metodą naturalną, według starych receptur, bez polepszaczy i konserwantów, z mleka z gospodarstw ekologicznych, gdzie krowy są wypasane na kaszubskich łąkach o specyficznej florze. Zielin znajduje się w pobliżu doliny Słupi, Puszczy Słupskiej i torfowiskowego rezerwatu przyrody, w jednym z najczystszych regionów Polski. Firma szczyci się faktem, że 1 kilogram sera produkuje z aż 11 litrów mleka, sporo powyżej średniej krajowej. Atutem Starej Mleczarni jest także prawie stuletnia piwnica, w której dojrzewają sery - część pierwotnej serowarni, obecnie wyposażona w nowoczesne systemy monitorowania temperatury i wilgotności. Stara Mleczarnia uzyskała certyfikat produkcji serów ekologicznych Agro Bio Test w 2007. Jest członkiem Polskiej Izby Żywności Ekologicznej. Od 2013 właścicielem i prezesem zarządu jest Zbigniew Waz.

W 2020 firma Stara Mleczarnia S.A. kupiła Spółdzielnię Mleczarską MleKosz w Bobolicach (gmina Bobolice, powiat koszaliński, woj. zachodniopomorskie). Tradycja mleczarska Bobolic jest jeszcze starsza niż Zielina i sięga roku 1897, czyli okresu kiedy na Pomorzu Zachodnim zaczęły powstawać związki spółdzielni mleczarskich. Mleczarnia w Bobolicach początkowo przerabiała 3 tys. litrów mleka na dobę, a po modernizacji w 1929 - 15 tys. litrów. Po II wojnie światowej budynek mleczarni do 1948 był w rękach wojskowych. Produkcję wznowiono w 1949. Przez jakiś czas mleczarnia działała jako oddział Okręgowej Spółdzielni Mleczarskiej w Koszalinie.

Nazwa "Ser Kaszubski" nie jest prawnie chroniona. Według "Atlasu serów polskich" Kosmulskiego sery z przymiotnikiem "Kaszubski" w nazwie były w latach 1948-2019 produkowane przez mleczarnie w Kartuzach, Skarszewach i Zielinie. Kosmulski opisuje ten ser jako długodojrzewający (także wędzony, także wyrób seropodobny), o 45% zawartości tłuszczu w suchej masie, znane numery normy zakładowej: ZN-93/OSM-Ka/1 (Kartuzy) i ZN-11/ZHP S-M-1 (Zielin).
Dla produktu Starej Mleczarni nazwa sera występuje w dwóch wariantach: Ser Kaszubski lub Kaszëbsczi Sër. Sieć Biedronka pod marką własną Światowid używa tylko nazwy kaszubskiej, Kaszëbsczi Sër pojawia się też na starszych etykietach oryginalnych Starej Mleczarni, prawdopodobnie z okresu przed 2020, kiedy wszystkie sery były wyrabiane w Zielinie na Kaszubach. Ser Kaszubski wyrabiany w Bobolicach (czyli współcześnie poza obszarem Kaszub, choć historycznie Bobolice do Kaszub należały) nosi już nazwę tylko w języku polskim.

Technologia. Produkowany tradycyjnymi rzemieślniczymi metodami, w otwartych wannach serowarskich o pojemności 5 tys. litrów. Zakwaszanie i koagulacja mleka są kontrolowane osobiście przez serowara, skrzep jest odsączany naturalnie w formach (tzw. nalewany czyli samoprasowany grawitacyjnie), ręcznie odwracany i solony w solance. Dojrzewa na półkach z drewna bukowego w stuletnich piwnicach, przez co najmniej 24 dni, najczęściej 6 tygodni. Jako pierwsze w ofercie firmy pojawiły się sery z dodatkiem cebuli lub czarnuszki, potem wariant naturalny. Obecnie oferta dla serów "okrągłych" lub "klinków" obejmuje najrozmaitsze dodatki: czosnek niedźwiedzi, kozieradkę solo lub z papryką, pomidor ze szczypiorkiem, chilli lub ziołami, burak i koperek, pieprz czerwony ze szczypiorkiem, płatki róży, kwiaty wrzosu, orzechy. Dwa dostępne kształty to po prostu cylindry o różnym rozmiarze - małe dwustugramowe o średnicy 7 cm są pakowane w całości, większe (21 cm średnicy, ok. 3,5 kg) są przed pakowaniem porcjowane w "klinki" czyli trójkątne wycinki.

Oprócz serii serów Kaszubskich Stara Mleczarnia oferuje twaróg tłusty i półtłusty w klinku oraz dojrzewajacy 12 miesięcy twardy ser Old Sellin. W sieci pojawiają się też stosunkowo świeże informacje o serach "Kaszubski Chłop" i "Kaszubski Chłopczyk", których brak w oficjalnej ofercie Starej Mleczarni. Nieduży okrągły (ok. 11 cm średnicy) Kaszubski Chłopczyk z czosnkiem niedźwiedzim jest reklamowany np. na facebookowym profilu firmy latem 2024. Wyszukiwarka internetowa pokazuje z kolei, że większy ser Kaszubski Chłop (typ szwajcarski, duże dziury, minimum 3 miesiące dojrzewania) był produkowany jeszcze przez firmę Ser-Milk czyli przed zakupem zielińskiego zakładu przez Ser Farm/Starą Mleczarnię. Kaszubski Chłop Eko pojawia się w filmie reklamowym Starej Mleczarni z 2017. Obie te nazwy wymienia też "Atlas serów polskich" Kosmulskiego, niestety w jednej pozycji z "Kaszubskim" (np. zupełnie odmiennym Kaszubskim produkowanym w Skarszewach), co utrudnia identyfikację. Nazwa "Kaszubski Chłopczyk" budzi oczywiste skojarzenia ze "Słupskim Chłopczykiem", ale na etykiecie dość przewrotnie zamiast dziecka jest rudy brodaty mężczyzna z brzuszkiem :)

Ciekawostki serowo-historyczne. W 1972 spółdzielnia MleKosz rozpoczęła wyrób autorskiego "żółtego" sera Bałtyckiego, który w 2017 został z jej inicjatywy wpisany na Listę Produktów Tradycyjnych MRiRW dla woj. zachodniopomorskiego. Niestety nie sposób doszukać się informacji czy obecny właściciel kontynuuje produkcję tego unikatowego sera - jedynym jego śladem w sieci jest stara (2022) gazetka Biedronki reklamująca "Ser Bałtycki Światowid w kręgach produkowany pod Koszalinem", co sugeruje, że nazwę (choć już nie charakterystyki - według oficjalnego opisu MRiRW ser ma postać bloku, a nie kręgu) zachowano jedynie dla produktu pod marką własną Biedronki. Drugim nieprodukowanym już serem powiązanym historycznie z firmą Stara Mleczarnia - tym razem w Zielinie - jest słynny w latach 1920-30. ser pleśniowy w typie Camemberta "Słupski Chłopczyk" ("Stolper Jungchen") wyrabiany w niemieckiej mleczarni w Słupsku w okresie międzywojennym. Jego współczesna - nieudana z powodu braku popytu - reaktywacja na oryginalnej niemieckiej licencji miała miejsce właśnie w mleczarni w Zielinie (wówczas jako firma Ser-Milk) w latach 2007-2010.

Zdjęcie górne:

Ser Kaszubski naturalny, bez dodatków. Z podpuszczką mikrobiologiczną. Zawartość tłuszczu 30g/100g. Sól 1,8g/100g. Kupiony w Merkusie w Gdańsku (wrzesień 2024). Cena 63 zł/kg. Pakowany próżniowo w folię. Dwie etykiety - informacyjna i ozdobna. Na okrągłej ozdobnej: nazwa "Ser Kaszubski Naturalny", logotyp Starej Mleczarni, kaszubski szlaczek, informacja o nagrodzie Superior Taste Award przyznanej przez International Taste Institute w Brukseli w 2022 oraz napis "Bobolice 1897" sugerujący, że ser powstał w mleczarni w Bobolicach.

Kształt opisany na etykiecie jako "klinek" - trójkątny wycinek z cylindra, o wymiarach: wysokość 9 cm, promień 10,5 cm. Waga 260 g. Prawdopodobne charakterystyki cylindra: wysokość 9 cm, średnica 21 cm, waga 3,5 kg. Konsystencja półmiękka, ścisła, raczej sucha, sprężysta, elastyczna, lekko gumowata. Rzadko i nieregularnie rozmieszczone bardzo drobne dziurki. Skórki brak. Barwa bladożółta. Zapach łagodny, kwaskowaty, świeży, mleczny, kwaśnej śmietany. Smak mało wykształcony, delikatny, łagodny, mleczny, lekko kwaskowaty. Minimalny goryczkowy posmak na finiszu. Mało słony.

Zdjęcie dolne:

Kaszëbsczi Sër z dodatkiem nasion czarnuszki (1%). Zawartość tłuszczu 27g/100g. Kupiony w Biedronce pod marką własną Światowid (styczeń 2022). Stara Mleczarnia rozpoczęła współpracę z Biedronką w 2017, a Kaszëbsczi Sër w wariantach naturalnym, z czarnuszką lub cebulą pojawił się w sklepach Biedronki w 2018.

Kształt małego cylindra o zaokrąglonych bokach, średnicy 7 cm, wysokości 4,5 cm i masie ok 200 g. Konsystencja ścisła, twarda, elastyczna, stosunkowo sucha, sprężysta, gumowata, nieregularnie rozmieszczone drobne dziurki. Skrzypi w zębach. Skórka niewidoczna, powierzchnia nieregularna i chropowata, z odciskiem formy. Barwa kremowa, kości słoniowej. Zapach łagodny, kwaskowaty, świeży, mleczny, kwaśnej śmietany. Smak delikatny, mleczny, kwaskowaty, dość słony (przy skórce bardziej), czarnuszka dodaje lekko pikantnego, ziołowego, odrobinę korzennego posmaku.