Galerie Gaty - Podróże

Podróże małe i duże...

Dublin (Republika Irlandii)
14 - 21 sierpnia 2019

Kiedy w roku 2014 odwiedziliśmy Dublin po raz pierwszy, zrobiłam coś, czego z reguły nie robię - jako bazę informacyjną zabrałam w podróż przewodnik turystyczny. Przylecieliśmy wówczas do Dublina z Londynu, kontynuując dwutygodniową podróż na Wyspy Brytyjskie, której powodem były - tak samo jak teraz - dwa międzynarodowe konwenty fantastyki. Całą moją uwagę pochłonęły przygotowania do zwiedzania Londynu i stwierdziłam, że w sporo mniejszym Dublinie na pewno wystarczy posiłkowanie się drukowanym przewodnikiem. Efekt? Tytuł pierwszej dublińskiej galerii - "Gdzie jest Molly Malone?". Przewodnik wskazał lokalizację słynnego pomnika, ale samego pomnika już tam nie było. Molly przeprowadziła się i książka, w odróżnieniu od Internetu, o tym nie wiedziała. Drugie przegapione znane miejsce to Temple Bar - pub, nie dzielnica, bo tę łatwo znaleźć. Potem okazało się, że przeszliśmy o jedną przecznicę od sławnego na cały świat pubu, nie wiedząc o tym. Teraz nadrobiłam obie te zaległości, a także trzy inne - miejsca, które pięć lat temu zobaczyliśmy z zewnątrz, z różnych powodów rezygnując ze zwiedzenia wnętrza. To Trinity College The Old Library oraz dwie katedry: Christ Church i St Patrick's. Tak więc ze sporą satysfakcją po pięciu latach przedstawiam Popiątny Dubliński Suplement.

Trasa czerwona - Suplement #1: Westmoreland - Fleet St - Temple Bar St (Temple Bar) - Essex St - Fishamble St
Trasa zielona - Suplement # 2, 3 i 4: Westmoreland St c.d.- College Green (Trinity College) - Molly Malone - Dame St - Lord Edward St - Christ Church Cathedral

Suplement #1: The Temple Bar Pub

Temple Bar (Barra an Teampaill) to dzielnica położona na południowym brzegu rzeki Liffey. Jej "lądowe" granice określają ulice: Dame na południu, Westmoreland na wschodzie i Fishamble na zachodzie, a zatem teren leżący dokładnie między Trinity College a Christ Church Cathedral.
W średniowieczu znajdowała się w tym miejscu podmiejska, leżąca poza murami parafia St Andrews. Jako pozbawiony ochrony murów, teren był narażony na ataki i popadł w ruinę. Dopiero w XVII wieku przeszedł "rewitalizację" jako obszar ogrodów należących do bogatych angielskich rodzin. Był wówczas mniejszy, bo brzeg Liffey przebiegał bardziej na południe, wzdłuż dzisiejszych ulic Fleet i Essex. Stopniowo na nowo pozyskanym kosztem Liffey terenie budowano domy, ale ich tylne podwórka praktycznie kończyły się w rzece, której brzeg aż do 1812 nie był umocniony (obecnie w tym miejscu przebiega ulica Wellington Quay). Fronty domów utworzyły nową ulicę - Temple Bar. Pierwsza wzmianka o tej nazwie pojawiła się na mapie Dublina z 1673 autorstwa Bernarda de Gomme.

Fragment mapy de Gomme'a z nazwą Temple Bar i terenem opisanym jako "zabrany morzu"

Uważa się, że ulica wzięła nazwę od nazwiska rodziny Temple, która zbudowała tu dom z ogrodem na początku XVII wieku. Sir William Temple z rodziną przeniósł się do Irlandii w 1599 i pod koniec życia był rektorem Trinity College. Inna teoria głosi, że nazwę Temple Bar po prostu skopiowano z londyńskiej dzielnicy o tej nazwie. Londyńska Temple Bar była w średniowieczu bramą wiodącą do Londynu od zachodu ("bar" znaczy tu właśnie "brama"). Za tym wariantem przemawia fakt, że w obu lokalizacjach istnieją ulice Essex i Fleet zajmują podobne pozycje.
W XVIII wieku dzielnica była znana głównie jako siedlisko prostytucji i stopniowo degenerowała się, jeszcze w XX wieku większość domów była w opłakanym stanie. W latach 80. planowano nawet całkowite wyburzenie dzielnicy i zbudowanie w jej miejsce dworca autobusowego. W rezultacie ceny wynajmu spadły, co przyciągnęło do dzielnicy drobnych sklepikarzy i artystów. Po protestach zrezygnowano z wyburzenia, a zamiast tego teren dostał szansę odbudowy jako centrum kulturalno-artystyczne. Rząd utworzył w tym celu firmę non-profit w 1991.
Turystom nazwa Temple Bar kojarzy się głównie z pubami, ale kultura także jest tu obecna. Swoje siedziby mają m.in. Irlandzkie Centrum Fotografii, centrum kultury dziecięcej, Irlandzki Instytut Filmowy, szkoła aktorska czy teatr The New Theatre. Na dwóch placach: Meetinghouse Square i Temple Bar Square w letnich miesiącach odbywają się targi książkowe i spożywcze.
Pub o nazwie Temple Bar wysnuwa swoje początki od pojawienia się Sir Williama Temple w Dublinie i zbudowania przez niego rezydencji przy ulicy Temple Bar. Co ciekawe, pojawia się inne wyjaśnienie słowa "bar" - jako skrócone "barr", XVII-wieczne określenie piaszczystego nabrzeża, w tym przypadku terenu wydartego rzece. Sam pub istnieje od 1840, co czyni go weteranem okolicy. Składa się z kilku przechodnich sal, w większości z osobnymi barami, centralnej niezadaszonej części dla palących i sceny, na której odbywają się koncerty tradycyjnej muzyki irlandzkiej. Ponieważ dla turystów stał się uosobieniem ducha dzielnicy, tłumy panują w nim właściwie na okrągło, a ceny piwa są wyższe niż w sąsiednich pubach. Przyznaję, że mnie także zauroczył i pomimo tłoku wracałam do niego aż trzykrotnie. Poza pubem marka obejmuje także destylarnię whiskey o nazwie The Temple Bar Whiskey oraz duży sklep z okolicznościowymi pamiątkami.

Żeby dojść od O'Connell Bridge do Fleet musimy przejść jakieś 150 metrów ulicą Westmoreland. Trudno nie wspomnieć o kilku znajdujących się na niej budynkach. Bezpośrednio za mostem rozciąga się plac utworzony w miejscu gdzie ulice Westmoreland i D'Olier dochodzą do nabrzeża. Miejsce to przeszło w XIX i XX wieku wiele zmian i żadnej na lepsze. Żaden z domów znajdujących się na rycinie po prawej już nie istnieje. Lewy został już w XX w. zastąpiony przez współczesny wieżowiec O'Connell Bridge House. Identyczny wieżowiec miał stanąć po prawej, ale nie wyrażono zgody i wcześniejszy budynek Ballast Office został zastąpiony w 1983 repliką (002). Środkowy budynek już w latach 60. XIX wieku został zmodyfikowany dla London & Lancashire Fire Insurance Company, a .w 1894 r. zastąpiony .budowlą

z wapienia portlandzkiego w szkockim stylu baronialnym autorstwa architekta J.J. O'Callaghana, tzw. Lafayette Building (001). Nazwa pochodzi od nazwiska rodziny królewskich fotografów, którzy mieli tam studio. Później z budynku korzystał importer tytoniu John Purcell (011). Obecnie w neogotyckim "pałacu" i sąsiadującym z nim budynku, także XX-wiecznej podróbce, mieści się Muzeum Figur Woskowych (003).
Budynek pod nr 14 (015) jest dziełem Williama G. Murraya i powstał w 1866 dla Scottish Equitable Insurance Company. Także reprezentuje szkocki styl baronialny.
30/34 Westmoreland (017), była siedziba firmy budowlanej EBS i obecna CCT College Dublin, to właściwie trzy osobne budynki. Centralny (019) zaprojektował Frederick Jermyn w 1912, także dla fotografów Lafayette, którzy rezydowali tam aż do 1953. Ten po prawej w oryginalnym kształcie powstał w 1923 jako siedziba krawca męskiego - Hyam's Building, dzieło architekta Johna Henry'ego Lyonsa. Po przejęciu przez Educational Building Society częściowo zburzony i przebudowany przez firmę Stephenson Gibney, "ozdobiony" fasadą z lustrzanego szkła w 1975. Po lewej - jeszcze jedno podobne dzieło Stephenson Gibney z lat 80. Centralny dom posiada szklany sufit pseudokolebkowy (widoczny tylko na mapie satelitarnej Google) i piękne secesyjne drewniane okno wykuszowe (020) z ozdobnymi szybkami, umieszczone nietypowo we wgłębieniu łuku okiennego.
Na jednym z rogów z Fleet Street (adres 35-36 Westmoreland) znajduje się czterokondygnacyjny budynek w stylu Art Deco z narożną wieżyczką z zegarem - Westin Hotel (004). Poprzednia jego nazwa to Pearl Insurance, a powstał w 1935 według projektu Arnolda F. Hendy,'ego. Gruntownie przebudowany w latach 1990. Naprzeciw, także na rogu z Fleet Street, stoi budynek z 1886, architekt G.C. Ashlin (022), naśladownictwo francuskiego renesansu, zwycięzca konkursu na siedzibę Northern Fire and Life Assurance.
Należy jeszcze wspomnieć o dwóch budynkach znajdujących się w zachodniej części dzielnicy Temple Bar przy ulicy Essex. Pierwszy - narożny wiktoriański budynek z czerwonej cegły, Dolphin House (114) z 1896, podobnie jak Lafayette Building, jest dziełem J.J. O'Callaghana. Pierwotnie Dolphin Hotel, obecnie przestrzeń biurowa. Zachowane zdobienia fasady, włącznie z delfinem nad narożnym wejściem (115-116). Drugi - to obecny Smock Alley Theatre (118), który zaadaptował powstały w 1813 granitowy kościół St Michael's & John's projektu Johna Taylora.

Suplement #2: Trinity College - The Old Library

Trinity College (Coláiste na Tríonóide) czyli po naszemu Kolegium Trójcy Świętej to uczelnia założona w 1592 przez królową Elżbietę I poza murami miasta, na terenie dawnego katolickiego klasztoru augustianów, jako kolegium Uniwersytetu Dublińskiego. Uczelnia miała być wzorowana na uniwersytetach kolegialnych Oxford i Cambridge, ale jako że powstało tylko jedno kolegium, Trinity College i Uniwersytet Dubliński stały się synonimami. Najstarsza wyższa uczelnia Irlandii i jedna z siódemki tzw. "starych uniwersytetów" (założonych przed 1600) na terenie Wysp Brytyjskich. Przez pierwsze stulecie uczelnia konstytuowała się i wzbogacała o okoliczne tereny, na których w XVIII wieku zaczęto wznosić nowe budynki. Między innymi, w 1712 rozpoczęto budowę biblioteki, która zyskała potem miano Starej - The Old Library (architekt Thomas Burgh), a w 1853 wzniesiono dzwonnicę projektu Charlesa Lanyona, ufundowaną przez arcybiskupa Armagh. 30-metrowa dzwonnica stanęła w miejscu uważanym za centrum uczelni. Budulcem są granit i wapień portlandzki. Z dzwonnicą są związane dwa przesądy: student, który pod nią przejdzie, obleje egzamin, a dzwon zadzwoni sam, gdy stanie pod nim dziewica. Cóż, studenci nie są zbyt oryginalni...

Plan współczesnego Trinity College można zobaczyć na mapce po lewej, powiększenie po kliknięciu. Spora część placów jest pokryta wychuchaną trawą z surowym zakazem wchodzenia na trawnik. Koło dzwonnicy stoi pomnik wybitnego historyka epoki wiktoriańskiej Williama Lecky'ego, autorstwa Goscombe Johna z 1904 (135), a przed budynkiem Old Library od południa, przy Fellows' Square - abstrakcyjna rzeźba Cactus Provisoire z 1976 (136).
Obecnie Trinity College znajduje się w centrum Dublina przy placu College Green. Po restrukturyzacji w 2008 składa się z trzech fakultetów: humanistycznego, nauk ścisłych i medycznego. Czyli jakby trzy uczelnie w jednej...

Trinity College oferuje kilka typów wycieczek, m.in. oprowadzanie po terenie uczelni, ale największą sławą cieszy się nietanie (14 euro) zwiedzanie ekspozycji pod nazwą "Book of Kells". Składają się na nią wystawa "Turning Darkness into Light" opisująca dzieje powstania Book of Kells i stosowane techniki, zejście do Skarbca, w którym można zobaczyć pod pancernym szkłem całe dwie strony Księgi, jedną z tekstem i jedną z ilustracjami (fotografowanie jest surowo zabronione!) oraz wejście do Long Room - wyposażonej w piętrowe dębowe regały ogromnej sali (długość 65 metrów) o stropie pseudokolebkowym, w której jest przechowywanych 200 tysięcy najstarszych ksiąg z bibliotecznych zbiorów. W powietrzu unosi się wielowiekowy kurz, od którego całkiem prozaicznie kręci w nosie. W Long Room znajduje się także harfa Briana Boru - pierwowzór herbu Irlandii, najstarsza zachowana harfa Irlandii, średniowieczna cláirseach z XIV-XV wieku, wykonana z dębu i wierzby, o 29 mosiężnych strunach, odnaleziona w XVIII wieku w Limerick i podarowana uczelni. Całą długość sali ozdabiają marmurowe popiersia słynnych pisarzy, filozofów i dobroczyńców uczelni. Biblioteka działa też współcześnie, służąc studentom, jest też jedyną irlandzką biblioteką w UK gromadzącą egzemplarze każdej wydanej w kraju książki. Obecnie posiada około siedmiu milionów pozycji.

W 1661 biskup średniowiecznego irlandzkiego królestwa Meath ofiarował uczelni manuskrypt zwany Book of Kells (Księga z Kells). Księga ta, zwana także Ewangeliarzem z Kells lub Ewangeliarzem św. Kolumby, jest manuskryptem pochodzącym z roku około 800 i zawiera łaciński tekst czterech Ewangelii z komentarzami. Prawdopodobnie powstała w klasztorze, założonym w 563 na szkockiej wyspie Iona przez świętego Kolumbę (irlandzkiego misjonarza i opata, jednego z "dwunastu apostołów Irlandii", świętego katolickiego, anglikańskiego i prawosławnego). Nazwę wzięła od także założonego przez św. Kolumbę opactwa w Kells w królestwie Meath. Istnieje prawdopodobieństwo, że została tam przewieziona z Iony i być może kontynuowana. Księga została niezwykle bogato i barwnie iluminowana przez mnichów celtyckich - inicjałami oraz celtyckimi motywami roślinnymi i zwierzęcymi. Jest uznana za jeden z najważniejszych zabytków irlandzkiego chrześcijaństwa i jedno z arcydzieł średniowiecznej sztuki religijnej. W 2011 Book of Kells została wpisana na listę UNESCO Memory of the World, projekt służący ratowaniu ważnych dla naszej cywilizacji dokumentów. Księga liczy 680 stron i w połowie XX w. została oprawiona w cztery tomy. Całość Book of Kells można obejrzeć wirtualnie na stronie biblioteki (link pod podkreśleniem).

Suplement #3: Molly Malone

* In Dublin's fair city,
Where the girls are so pretty,
I first set my eyes on sweet Molly Malone,
As she wheeled her wheel-barrow,
Through streets broad and narrow,
Crying "Cockles and mussels, alive, alive, oh!"
* She was a fishmonger,
But sure 'twas no wonder,
For so were her father and mother before,
And they each wheel'd their barrow,
Through streets broad and narrow,
Crying "Cockles and mussels alive, alive oh!"
* She died of a fever,
And no one could save her,
And that was the end of sweet Molly Malone.
But her ghost wheels her barrow,
Through streets broad and narrow,
Crying "Cockles and mussels, alive, alive, oh!"

Popularna XIX-wieczna piosenka o młodo zmarłej pięknej sprzedawczyni ryb jest nieoficjalnym hymnem Dublina. Brak dowodów, że tekst oparto na życiu prawdziwej ulicznej handlarki, ale i tak 13 czerwca został ogłoszony Dniem Molly Malone, jako dzień śmierci pewnej Mary Malone z końca XVII wieku.
Pomnik Molly autorstwa Jeanne Rynhart wzniesiono w 1988 dla uczczenia tysiąclecia Dublina. Stanął przy Grafton Street i tam szukałam go w sierpniu 2014. Nie wiedziałam, że miesiąc wcześniej pomnik przeniesiono, robiąc miejsce dla planowanych prac związanych z przedłużeniem trasy tramwaju LUAS. Molly i jej wóz z rybami stanęli niedaleko, przy Suffolk Street i stoją tam nadal, choć już w końcu 2017 rzeźba miała wrócić na Grafton. Jednak tłumy turystów szturmujące pomnik mają o wiele więcej miejsca w obecnej lokalizacji, ponieważ zbieg ulic Suffolk, St Andrew's i Church Lane tworzy plac, na którym może zebrać się kilka wycieczek naraz, podczas gdy przy Grafton wielbiciele Molly najpewniej zatarasowaliby ruch uliczny. Teraz najwyżej zderzą się z inną grupą odwiedzającą pobliski XIX-wieczny kościół St Andrew's (inaczej Old Stone Church), w którym mieści się centralna informacja turystyczna. W związku z tym miałam spory kłopot ze sfotografowaniem pomnika. Dość długo czekałam cierpliwie, aż grupa włoskich turystów skończy pozować, choć szlag mnie trafiał na seksistowskie zachowania mężczyzn, z rechotem łapiących rzeźbę za piersi. Faktycznie Molly "ma czym oddychać", a głęboko wycięta XVII-wieczna suknia raczej odsłania, niż zasłania, ale jednak... W końcu kiedy nowa grupa już zbierała się, żeby zastąpić Włochów, nie wytrzymałam i zawołałam o "ten seconds without people", na co dookoła zrobił się ruch innych czekających na okazję. Mam więc zdjęcie pomnika bez dodatków, ale selfie robiłam już z plecami ponownie oblężonej Molly.

Do tej części dołączam jeszcze chwilę spaceru. Molly stoi kilkadziesiąt metrów od ulicy, prowadzącej od Trinity College do katedry Christ Church - mojego Suplementu #4. College Green przechodząca w Dame Street, a następnie w Lord Edward Street to ulica zabudowana licznymi ciekawymi domami, które aż proszą się o chwilę uwagi.
Przy placu College Green powstałym u skrzyżowania Westmoreland, ulicy College Green i deptaka Grafton, prawie naprzeciw Trinity College, stoi klasycystyczny olbrzym (a dokładnie w stylu palladiańskim). Jest to Bank of Ireland (122), w przeszłości Parliament House - siedziba irlandzkiego Parlamentu, pierwszy na świecie docelowo wzniesiony budynek dwuizbowego parlamentu. Najstarsza część autorstwa Edwarda Pearce - centralna budowla z kolumnadą - powstała w 1729-39. Kolejne fragmenty autorstwa innych architektów powstawały w ciągu kolejnych dziesięcioleci XVIII wieku, m.in. wschodni portal (123) w 1785-87, ozdobiony rzeźbami Edwarda Smytha symbolizującymi Męstwo (124), Sprawiedliwość i Wolność. Kiedy w 1800 Parlament przegłosował swoje rozwiązanie (nastąpiło wówczas połączenie Królestwa Wielkiej Brytanii i Królestwa Irlandii w Zjednoczone Królestwo), budynek przejął w 1803 Bank of Ireland.
Średniowieczna Dame Street (wówczas także Dammastrete i Damask-street) wzięła nazwę od tamy zbudowanej na rzece Poddle, która stanowiła kiedyś główne źródło wody pitnej dla Dublina - Liffey podlega pływom i jej woda nie nadawała się do picia. W miejscu dopływu Poddle do Liffey istniał niegdyś staw (w rejonie późniejszych ogrodów zamkowych) i od określenia "ciemny staw" - "dubh linn" została utworzona nazwa miasta Dublin. Obecnie Poddle płynie kanałem pod dublińskimi ulicami i uchodzi do Liffey przy Wellington Quay na zachód od Millennium Bridge. Pomimo prawie masowego wyburzania w latach 60.-70. XX wieku, do dnia dzisiejszego w zabudowie College Green i Dame zachowały się domy z XIX i początku XX wieku, przeplatające się z bardziej współczesną zabudową. Były budynek Hibernian Bank (192) zaprojektowany przez Williama G. Murraya w stylu neogotyku włoskiego i przerobiony przez Sir Thomasa Drew powstał w 1867 pierwotnie dla Union Banku i po jego upadku został przejęty przez Hibernian. Sąsiaduje z nim były Allied Irish Bank z 1893, dzieło W.H. Lynna z pięknego czerwonego piaskowca z okrągłą narożną wieżą (197). Dalej, na rogu z Trinity St - Star Life Assurance z 1899, architekt Arthur Blomfield Jackson (199). Na foto 200 - detal fasady budynku z 1790. Na 201 - Trinity Arch Hotel, 1868, architekt Sir Thomas Newenham Deane. 203 to były Caledonian Fire & Life Insurance Company z 1870, dzieło J.E. Rogersa. Były Burtons Store (204) z 1930 to piękny przykład Art Deco autorstwa Harry'ego Wilsona. Numer 13-16 Dame to Callaghan House (206) z 1879, architekt J.J. O'Callaghan, czerwona cegła i wyróżniający się szczyt z zegarem, obecnie przestrzeń biurowa. Po sąsiedzku - Allied Irish Bank (pierwotnie Munster and Leinster Bank) z 1877, architekt Sir Thomas Newenham Deane (210). Olympia Theatre (213), 1879, architekt R.N. Bruton. Zdjęcie 214 to widok z daleka na Castle Hall, będący częścią zespołu zamku dublińskiego, odwiedzonego i sfotografowanego podczas wizyty w 2014 (zdjęcie od strony dziedzińca -> link).

Suplement #4: Christ Church Cathedral

Katedra Kościoła Chrystusowego, starsza z dwóch dublińskich katedr Kościoła Irlandii. Oficjalnie jest też katedrą rzymskokatolicką, choć faktycznie od czasów angielskiej reformacji rzymskokatolicki arcybiskup Dublina rezyduje w innym kościele.
Pierwotny drewniany kościół postawił w tym miejscu pierwszy chrześcijański król wikiińskiego królestwa Dublin - Sitric Silkenbeard już w 1038 roku. Richard de Clare 2. hrabia Pembroke, zwany Strongbow, anglonormański wódz, który w XII wieku brał udział w angielskiej ekspedycji do królestwa Leinsteru, a po poślubieniu córki króla Diarmuida i śmierci króla, ogłosił się władcą Leinsteru ze stolicą w Dublinie, zburzył drewnianą świątynię i w 1172 zastąpił ją kamienną.
W średniowieczu teren ten stanowił centrum miasta, sąsiadując z nadbrzeżnym Wood Quay - miejscem wikińskiej osady. Kościół był wówczas otoczony uliczkami i zabudowaniami, niestety w późniejszych stuleciach zmiany w tkance miejskiej wyizolowały go z otoczenia - dziś tkwi przy placu Christchurch Place na skrzyżowaniu ruchliwych ulic Lord Edward, High i Nicholas. Ma to jeden plus dla turysty - można go łatwo sfotografować w całości, przechodząc na drugą stronę ulicy :)
Nowa XII-wieczna kamienna katedra posiadała nawy, transept, chór, trzy kaplice (St Edmund, St Mary i St Laud) i kryptę - czyli wyglądała podobnie jak teraz (plan po prawej, z powiększeniem). W ciągu XIII i XIV wieku dobudowywano to i owo - jeszcze jedną kaplicę, powiększone prezbiterium, zainstalowano organy.

W okresie reformacji kościół Christ Church zyskał status katedry kościoła anglikańskiego i wzbogacił się kosztem kościoła św. Patryka, przejmując decyzją króla Edwarda VI srebra, klejnoty i inne kosztowności należące do drugiej katedry.
W 1562 runęła południowa ściana i strop katedry, z powodu niestabilności torfowego gruntu. To, co widać na zdjęciach "z drugiej strony ulicy" było odbudowywane stopniowo w okresie aż do XIX wieku, przy czym zamiast usunąć gruz z wnętrza kościoła, wyrównano go i pokryto nową posadzką. Generalnie w XIX wieku obie katedry były w opłakanym stanie. Dopiero w latach 1871-1878 miały miejsce wielkie prace restauracyjne pod nadzorem architekta George'a Edmunda Streeta, sponsorowane przez wytwórcę whiskey Henry'ego Roe of Mount Anville. XIV-wieczny chór zastąpiono nowym, powstała nowa kaplica, odbudowano baptysterium, wieżę i arkady południowej nawy. Na zewnątrz dodano ozdobne łęki oporowe. W pobliżu katedry Street zbudował Synod Hall, połączony w 1875 z kościołem powietrznym krytym mostkiem pieszym. Synod Hall powstał wokół wieży starego XII-wiecznego kościoła St Michael's. Obecnie w budynku mieści się ekspozycja Dublinia - multimedialna wystawa średniowiecznego Dublina, którą z przykrością pominęłam z braku czasu. Ale przecież musi coś zostać "na następny raz" ;)
Zwiedzanie wnętrza kościoła (bilet kosztuje 7 euro) zaczęłam od krypty. Jest to najstarsza zachowana budowla Dublina i największa (63 m długości) kościelna krypta na Wyspach Brytyjskich, zbudowana w latach 1172-1173 i odnowiona na początku naszego wieku. Rozciąga się pod całą katedrą, a jej kamienne filary dźwigają na sobie cały ciężar kościoła i wieży. Zawiera sporo różnorodnych pamiątek przeszłości, m.in. najstarsze rzeźby świeckie Irlandii (254 - podobizny królów Charlesa II i Jamesa II Stuartów, które do 1820 znajdowały się na fasadzie średniowiecznego budynku celnego Tholsel), tabernakulum używane podczas ostatniej mszy katolickiej (król James II w 1689, 267), XVII-wieczne dyby, stare księgi i przedmioty mszalne, ekspozycję sreber (m.in. podarowanych przez Williama III w 1697 w podzięce za zwycięstwo nad tymże Jamesem II, 264-266) i odzieży historycznej, kilka okazałych grobowców i epitafiów (m.in. Lord Kanclerz Irlandii John Bowes 269, polityk i major William Cadogan 272, podpułkownik dragonów John Wallace King 274, polityk Nathaniel Sneyd 275, biskup Welbore Ellis i jego żona Diana 276, chirurg HMS Enterprise Henry Mathias 277, poległy w bitwie o Hyderabad oficer Armii Bombaju John Crawford Smith 278), średniowieczne rzeźbione płyty nagrobne (płyty z ozdobnymi krzyżami 260, pokrywa grobowca z kobiecą sylwetką 261, rzeźba arcybiskupa pod łukiem siodłowym 262) oraz w roli ciekawostki zasuszone mumie kota i szczura (273) opatrzone komentarzem: w 1860 podczas remontu organów odkryto w jednej z piszczałek zasuszone mumie zwierząt, które najwidoczniej utknęły tam podczas pościgu. Smutna ta ciekawostka :(

Wnętrze katedry jest mieszanką czasów - trudno na pierwszy rzut oka orzec, które fragmenty są oryginalnie średniowieczne, a co tylko udaje średniowiecze i powstało w epoce wiktoriańskiej. Rzucają się w oczy dwa ustawione w nawach bocznych grobowce: wspomnianego już Strongbowa (od strony południowej, 320-322), jednak nie oryginalny, bo tamten został zniszczony w 1562, oraz biskupa Charlesa Lindsaya, dziekana kościoła w latach 1804-1846 (od strony północnej, 323-325). Podobno roztrzaskany podczas zawalenia się ściany grobowiec Strongbowa zastąpiono bardzo szybko repliką, było to bowiem bardzo ważne miejsce dla dublińskich kupców, którzy zwykli zawierać w tym miejscu umowy, biorąc Strongbowa "za świadka". Podobno też gdzieś na dole grobowca uchował się jakiś kawałeczek oryginału... Także od północy znajduje się ufundowane przez architekta Sir Thomasa Drew (koniec XIX w.) baptysterium (328-329). Nieckę chrzcielną wykonano ze wszystkich rodzajów marmuru występujących w Irlandii.
		Katedra na rycinie Dublin Penny Journal z 1835

Centralnie umieszczone i odgrodzone prezbiterium (300, 309, 315, 318) z organami, dębowymi stallami i katedrą czyli siedziskiem arcybiskupa (302) otacza obejście z kaplicami św. Lauda (od południa, 291), NMP (centralna, 293-295) i św. Edmunda (od północy). Kaplice dodano w połowie XIV wieku po wydłużeniu prezbiterium na wschód. Wiktoriańskie lektorium (311) jest dziełem Streeta z 1875, ale mosiężny pulpit jest późnośredniowieczny. Ambona (307-308) z płaskorzeźbami czterech Ewangelistów jest także projektem Streeta. W kaplicy Trójcy Świętej (niezaznaczona na planie) znajduje się relikwia zabalsamowanego serca świętego arcybiskupa Dublina z XII wieku, Lorcána Ua Tuathail (ang. Laurence O'Toole), skradziona z kościoła w 2012 i odzyskana w 2018 przez gardaí. W kaplicy tej są także oryginalne XIII-wieczne płytki podłogowe, na których są wzorowane XIX-wieczne różnobarwne i wzorzyste kafelki pokrywające pozostałą część posadzki katedry. W kościele znajduje się 84 tys. płytek w 64 wzorach, wśród których motyw "lisich braci" (340) jest unikatowy dla Christ Church i przedstawia lisy w strojach pielgrzymów.
Południowa ściana i nawa pochodzą z XVII wieku, odbudowane po zawaleniu się, ale północna ściana i nawa (304) są oryginalne, XIII-wieczne (od czasu katastrofy ściana jest odchylona o 45 cm od pionu), tak samo jak zachodnia część prezbiterium, które wraz z transeptem stanowią najstarszą po krypcie część katedry (XII-XIII w.). Południowy transept posiada piękny oryginalny XII-wieczny romański portal, przeniesiony ze strony północnej w 1826 (231). Południowy transept mieści grobowiec Roberta Fitzgeralda 19. hrabiego Kildare autorstwa Sir Henry'ego Cheere (286-287). Poza tym w kościele znajdują się grobowce, cenotafy i epitafia kapitana kawalerii Francisa Agarda i jego córki Cecilii (288), arcybiskupa Dublina Josepha Fergusona Peacocke (306), organisty Richarda Woodwarda (335), generała Samuela Auchmuty (336), działacza charytatywnego Thomasa Abbotta (348), kompozytora Johna Andrew Stevensona (349) i wielu innych. Na ścianie południowej nawy znajduje się XVI-wieczny napis na kamieniach, nawiązujący do hrabiego Sussex i zawalonej w 1562 ściany (342).
Na zewnątrz, na południe od katedry, znajdują się ruiny XIII-wiecznego kapitularza augustianów, którzy rezydowali tu od 1163 do 1537 (244-245). W zakątku "ogrodu pokoju i modlitwy" stoi ormiański chaczkar (246-247), ustawiony przez Kościół Ormiański w Irlandii w 2015 w setną rocznicę masakry Ormian przez Turków ottomańskich. Wzór łączy motywy tradycyjnych chaczkarów i krzyży celtyckich. We wschodniej części ogrodu od 2015 znajduje się oryginalna rzeźba z brązu - ławka, na której leży zakutana postać bez twarzy (227). Jest to "Bezdomny Jezus", efekt międzynarodowego projektu, zainicjowanego w Kanadzie. Identyczne rzeźby autorstwa Kanadyjczyka Timothy Schmalza ustawiono w wielu miastach Ameryki Północnej i Europy. 11 europejskich rzeźb (jedną z pozostałych 10 lokalizacji jest Watykan) jest prezentem od anonimowego północnoamerykańskiego darczyńcy. Przesłaniem projektu jest zwrócenie uwagi na problemy bezdomnych.

Suplement #5: St Patrick's Cathedral

Kiedy po zwiedzeniu Christ Church Cathedral przejdziemy na drugą stronę placu Christchurch, trafimy do małego parku Peace Park, przed którym stoi rzeźba Millennium Child (002a). Rzeźba z brązu autorstwa Johna Behana została odsłonięta w roku 2000. Peace Park (001a), usytuowany na obniżonym gruncie dla redukcji hałasu ulicznego, został otwarty w 1988. To rzeczywiście ciche miejsce, ławeczki otaczają okrągły trawnik, gdzie wcześniej była fontanna, a obecnie - pomnik upamiętniający Irlandczyków poległych na Polach Flandrii podczas I wojny światowej. W głębi znajduje się brązowa rzeźba Drzewo Życia. Niestety alkoholowo-narkotykowe ekscesy w parku spowodowały jego zamknięcie na 10 lat, a ponowne otwarcie - połączone z odsłonięciem trawniko-pomnika zawierającego ziemię z Flandrii - miało miejsce niecały miesiąc przed naszą wizytą. Od parku kierujemy się na południe ulicą Nicholas Street, która przechodzi w Patrick Street. Najpierw trafimy do większego parku - St Patrick's Park (008a), który jest usytuowany między katedrą a budynkiem Liberties College (015a, zbudowanym jako Iveagh Play Centre w 1912-15). Park jest bardzo przyjazny - większość przestrzeni między bogatymi klombami zajmuje trawnik, na którym można posiedzieć. Najpewniej siedzący mają zwyczaj posilać się, sądząc po liczbie mew siodłatych, które spacerują między ludźmi wypatrując okruchów. Centralne miejsce parku zajmuje nieduża fontanna, a przy bramie wejściowej od strony kościoła znajduje się tabliczka (023a) zapewniająca o bliskości legendarnego źródła, przy którym w V wieku święty Patryk udzielał chrztów wodą z rzeki Poodle (obecnie podziemnej). Park został założony przez Edwarda Guinnessa Lorda Iveagh (wnuka Benjamina) w 1904 według projektu Arthura Dudgeona, a w latach 20. przejęty przez miasto. Na chodniku przy zachodniej fasadzie katedry stoi rzeźba wyglądająca jak gigantyczna igła z uszkiem (027a), nazywająca się Sentinel (autor Vivienne Roche, rok powstania 1994). Po stronie południowej kościoła znajduje się pomnik, przedstawiający XIX-wiecznego przedsiębiorcę i filantropa Sir Benjamina Lee Guinnessa (030a), właściciela słynnego browaru i sponsora odbudowy katedry, dzięki hojności którego dziś mamy w ogóle co zwiedzać w tym miejscu. Projekt pomnika: John Henry Foley, odsłonięty w 1875, czyli 10 lat po zakończeniu odbudowy i siedem po śmierci Guinnessa. Wygląda na to, że ocalenie obu katedr Dublin zawdzięcza producentom alkoholu :)

Święty Patryk żył w IV-V wieku i zasłużył na świętość w kościołach: katolickim, anglikańskim i prawosławnym. Był misjonarzem i biskupem Irlandii. Urodzony w Brytanii lub Walii, porwany jako dziecko i sprzedany w niewolę do Irlandii, po ucieczce i przyjęciu święceń miał wizję nakazującą powrót do Irlandii w celach misjonarskich, co uczynił już jako biskup w 432 roku. Zasłużył się niezwykle dla szerzenia wiary, organizacji życia religijnego i budowy kościołów, dokonał chrztu kraju. Podobno jednym z dokonanych przez Patryka cudów było uwolnienie kraju od plagi węży, co ilustruje jeden z moich ulubionych obrazków internetowych :) Zmarł w 461. Obecnie jest patronem Irlandii, a jego dzień obchodzony 17 marca jest świętem narodowym i religijnym.
Patryk działał na terenach, na których później powstał Dublin. Ponoć udzielał chrztów wodą z miejscowego źródła. Dla upamiętnienia tego faktu w pobliżu źródła, na wyspie między dwiema odnogami rzeki Poddle, wybudowano w XII wieku drewniany kościół, podniesiony do rangi kolegiaty w 1192 przez Johna Comyna, pierwszego anglonormańskiego arcybiskupa Dublina. W 1270 zastąpiono go kamienną katedrą, która stoi do dziś. Katedra reprezentuje wczesny gotyk angielski i od początku do dziś jest największą budowlą sakralną Irlandii. W 1316 dodano usytuowaną asymetrycznie wieżę, zniszczoną pożarem i odbudowaną w 1370 (019a). W 1749 do wieży dobudowano iglicę.

Początkiem upadku katedry była XVI-wieczna angielska reformacja. Po zerwaniu przez Henryka VIII kontaktów z kościołem katolickim cały majątek i dochody katedry św. Patryka stały się własnością korony oraz drugiej z dublińskich katedr - Christ Church, która stała się jedyną katedrą nowego kościoła anglikańskiego. Za rządów Edwarda VI kościół św. Patryka formalnie cofnięto do rangi parafialnego. W 1666 świątynia dała schronienie uciekającym z Francji hugenotom. Między 1783 a 1871 kościół służył jako kaplica rycerzy Orderu Św. Patryka (113a). Proporce heraldyczne dotąd wiszą nad stallami prezbiterium (169a-170a). Fizycznie budynek także podupadł - najpierw zawaliła się część dachu, potem kościół uszkodziły powodzie. Doraźne naprawy nie pomogły i w 1792 czasowo zamknięto budynek ze względów bezpieczeństwa. Dopiero Benjamin Guinness podjął się zorganizowania i sfinansowania kompleksowego remontu, połączonego ze sporymi zmianami we wnętrzu. Wyrównano poziom posadzki nawy i prezbiterium oraz usunięto lektoria między nawą a prezbiterium i ramionami transeptu. W 1865 kościół wznowił posługę, ponownie w randze katedry. W 1871 rozwiązano problem dwóch katedr poprzez przyznanie Christ Church statusu katedry jako siedziby arcybiskupa, natomiast St Patrick's został katedrą "narodową" z kapitułą złożoną z członków wszystkich diecezji oraz pomnikiem narodowym Irlandii. Nadal działa jako świątynia, ale niezły stały dochód czerpie z turystów, płacących po 8 euro za zwiedzenie kościoła. Poza tym utrzymuje się w dużej mierze z datków i pracy organizacji wolontariackiej.

Katedra ma 74 metry długości, na co składa się 40 metrów nawy i po 17 metrów na prezbiterium i kaplicę NMP.
Lady Chapel czyli Kaplica Mariacka (146a) znajduje się w obejściu za prezbiterium. W średniowieczu było powszechną praktyką poświęcanie NMP kaplicy umiejscowionej za ołtarzem głównym. Ta powstała w 1270, zbudowana przez arcybiskupa Fulka de Saunford i przebudowana podczas remontu w XIX w. Posiada biały kamienny ołtarz i sklepienie wsparte na czterech wysokich i smukłych kolumnach. Jasny wystrój w połączeniu z obfitym naturalnym oświetleniem daje wrażenie niezwykłej lekkości. Przez okres od połowy XVII do początku XIX w. była znana jako Kaplica Francuska, ponieważ została udostępniona francuskim hugenotom. Jeden z nich, dr Elie Bouhereau, bibliotekarz, jest pochowany w katedrze, a zaraz obok znajduje się pamiątkowy dzwon Huguenot Bell (150a). Można też obejrzeć krzesło, które ponoć służyło Williamowi III podczas mszy po zwycięstwie nad Boyne (143a). Kaplica została gruntownie odnowiona w 2012.

W 1901 znaleziono zakopane koło katedry liczące około tysiąca lat kamienne płyty nagrobne z krzyżami celtyckimi. Jedna z nich (034a) zakrywała pozostałości studni i jest prawdopodobne oznaczeniem położenia dawnego świętego źródła, a druga - grobem wczesnego chrześcijanina (036a). Kościelna ekspozycja zawiera jeszcze dwie podobne płyty ozdobione krzyżami (037a, 038a). Z 32 płyt tego typu znalezionych na terenie Dublina, sześć znajduje się w St Patrick's.
Północny transept jest poświęcony pamięci wojen. Upamiętniono konflikty w Chinach (102a), Afryce Południowej (103a) i Birmie (105a), a ostatnio, w 2014, dodano nowy symbol - The Tree of Remembrance, stalowy szkielet drzewa otoczony drutem kolczastym (099a). Każdy odwiedzający może zapisać na kartce w kształcie liścia imię bliskiej osoby dotkniętej przez wojnę i położyć u stóp Drzewa.
Jak większość kościołów poreformacyjnych katedra jest pozbawiona oryginalnych wizerunków świętych, za to posiada sporo, bo około 200 grobów, epitafiów i cenotafów. Mają one różne formy, od wielkich grobowców i marmurowych pomników po pamiątkowe plakietki, upamiętniające arystokratów, duchownych, pisarzy, żołnierzy, prawników - większość z nich dziś kompletnie zapomniana.
Najsłynniejszym i najbardziej przyciągającym turystów grobem jest miejsce pochówku Jonathana Swifta. Znany jako pisarz, był on w latach 1713-1745 (tablica dziekanów 068a, szczegóły 069a) dziekanem św. Patryka, bardzo zaangażowanym w sprawy kościoła. Sporo uwagi poświęcono też jego pamięci - w południowo-zachodniej części katedry znajduje się grób Swifta (tuż obok pochowano jego długoletnią towarzyszkę Esther Johnson zwaną Stellą), jego popiersie (065a) oraz epitafium napisane własnoręcznie po łacinie (063a).
Najokazalszy jest Boyle Monument (052a-055a) - "czteropiętrowy" rodzinny grobowiec zbudowany w 1632 przez Richarda Boyle 1. hrabiego Cork (autor Edward Tingham, materiał - czarny marmur i alabaster). Swego czasu wzbudził spore wzburzenie kościelnych notabli z powodu swojej wielkości i położenia, był nawet czasowo usunięty. Kiedy zaczął niszczeć, odnowił go Jonathan Swift. Obecnie znajduje się w południowo-zachodniej części kościoła. Po przeciwnej stronie nawy, od północy, stoi drugie dzieło Tinghama (049a-051a), podobne z wyglądu, lecz nieco skromniejsze - grobowiec dziekana i arcybiskupa Thomasa Jonesa (1550-1619).
Najstarsze pochówki to dwaj arcybiskupi: Fulk de Saundford zm. w 1271 (141a) i Michael Tregury zm. w 1471 (149a). W południowej części obejścia znajduje się jeszcze jeden bardzo stary grób (152a-154a), nigdzie jednak nie ma o nim informacji, poza planem katedry z 1908 (powyżej), który określa go jako "ancient effigy". Czy to możliwe, że nikt nie wie, kogo przedstawia wizerunek?
Niektóre z pozostałych osób upamiętnionych w katedrze to:
039a - Henry Dawson, dziekan (1792-1840), pomnik
041a - Gerald FitzGibbon (1837-1909), sędzia, pomnik
042a - George Grenville Nugent Temple, Markiz Buckingham (1753-1813), założyciel Zakonu św. Patryka, pomnik
044a - James Whiteside, naczelny sędzia Irlandii (1804-1876), pomnik
046a - John McNeill Boyd (1812-1861), kapitan Royal Navy, pomnik i George Ogle (1724-1814), polityk, pomnik
047a - Edward Marks (?-1869), kanonik, popiersie
048a - Turlough OCarolan (1670-1738), kompozytor i harfista, "ostatni bard", tablica z płaskorzeźbą
057a - John Philpot Curran (1750-1817), polityk i sędzia, popiersie
070a - Charles Inglis (1734-1816), pierwszy anglikański biskup w Ameryce Płn. (Nova Scotia), plakietka
071a - Dixie Latham Coddington (1845-1897), plakietka
072a - William Lecky (1838-1903), historyk, popiersie
073a - Caesar Litton Falkiner (1863-1908), polityk, prawnik i pisarz, tablica z płaskorzeźbą
074a - Douglas Hyde (1860-1949), pierwszy prezydent Irlandii, tablica z płaskorzeźbą
075a - Samuel Ferguson (1810-1886), poeta i antykwariusz, plakietka
076a - Erskine Chiders (1905-1974), czwarty prezydent Irlandii, płaskorzeźba
077a - Ralph Sadleir (1815-1902), kanonik, plakietka
110a - George Brown (1785-1838), filantrop, tablica z płaskorzeźbą
111a - Charles Villiers Stanford (1852-1924), kompozytor i dyrygent, tablica i memoriał
117a - Jemima Tiller (-1900), żona Williama Shepparda, tablica+okno
121a - Alex McGee (?-1722), służący Swifta, tablica
123a - Richard Whately (1787-1863), arcybiskup, grobowiec autorstwa Thomasa Farrella
125a - William Brooke (1796-1881), prawnik, epitafium z płaskorzeźbą
126a - William Graham Brooke (1833-1907), artysta, tablica
127a - Artur Smyth (1706-1771), arcybiskup, grobowiec
128a - Maziere Brady (1796-1871), prawnik, lord Kanclerz Irlandii, grobowiec
131a - Narcissus Marsh (1638-1713), arcybiskup i założyciel biblioteki, grobowiec projektu Grinlinga Gibbonsa
155a - Grobowiec rodziny Taylour: Charles (zm. 1742) i jego żona Mary (zm. 1711) oraz dzieci Mary (zm. 1763), ...........William, Henrietta i Charles (wszyscy zm. 1712). Epidemia? Zwraca uwagę cytat (modlitwa?): "As you are so ...........were wee and as wee are so shall you be".
W katedrze znajdują się trzy rzeźby z wizerunkiem św. Patryka. W transepcie południowym na ścianie umieszczono rzeźbę znalezioną przez robotników w 1833 podczas oczyszczania zniszczonej części kościoła (119a-120a). Dolna część wydaje się pochodzić z XIII wieku, ale głowa jest późniejsza, być może z wieku XVII, sądząc po stylu mitry. Zapisy mówią o posągu świętego znajdującym się w katedrze przed reformacją, ale nie sposób ustalić czy to właśnie ten posąg. W oszklonej gablotce znajduje się inny posążek (135a-136a), podarowany w 1991 kościelnemu archiwariuszowi przez dwie siostry. Figurka była w ich rodzinie od pokoleń, jednak nie wiadomo nic o jej historii. Trzeci Patryk jest współczesny i stoi w nawie głównej od strony zachodniej (084a). Jest to brązowa rzeźba autorstwa zmarłej w 2018 artystki Melanie Le Brocquy. Rzeźba powstała w 1941, a w 2001 została zainstalowana w kościele. Przyznaję, że mnie bardziej przypomina lunatyka, niż świętego ;) Patryk widnieje także na witrażach. W całej swojej świętej okazałości (087a i 133a-134a) oraz w zachodnim oknie na "historyjce obrazkowej" (061a) pokazującej życie świętego w 39 obrazach.

Nowości #1: Docklands i okolice razy trzy, czyli wzdłuż River Liffey

Rzeka Liffey dzieli Dublin na północny i południowy. W roku 2014 mieszkaliśmy i konwentowaliśmy w południowej części Dublina, w nieistniejącym już hotelu Double Tree przy Sussex Road, zaś na drugi brzeg Liffey wybraliśmy się tylko raz, by przejść się główną ulicą O'Connell i kawałkiem nabrzeża. Tym razem zarówno nasza kwatera, jak i centrum konwentowe znajdowały się w północnej części miasta i tylko tropienie moich Pięciu Suplementów zaprowadziło mnie na południe. Konwent odbywał się w bardzo nowoczesnym, powstałym w 2010 obiekcie Convention Centre Dublin, który już pięć lat wcześniej ochrzciłam Krzywą Szklanką (nr 2 na mapce poniżej).

Część Dublina położona wzdłuż obu brzegów Liffey na długości od Talbot Memorial Bridge (mapka nr 5) do hali 3Arena (mapka nr 6) jest nazywana Dokami - Docklands. Teren ten przeżywa w ostatnich latach drugą młodość, przechodzi rewitalizację połączoną z budową licznych nowych obiektów. Ta część Doków, ktorą spacerowaliśmy w 2014 zmieniła się nie do poznania, ilość wolnej przestrzeni skurczyła się, znikają stare domy, a w ich miejsce wyrastają wieżowce. Może za kolejne pięć lat będzie tam nawet ładnie, ale teraz okolica jest wielkim rozkopanym, pełnym płotów, dźwigów i rusztowań placem budowy. Mieliśmy okazję obejrzeć te "atrakcje" z bliska podczas kilometrowego spaceru Mayor Street do drugiej konwentowej lokalizacji - hali widowiskowej Odeon Point Square (mapka nr 3).

Zdjęcia nabrzeży są solidnie pomieszane czasowo, ponieważ koło tych samych miejsc przechodziłam kilkakrotnie, o różnych porach dnia i przy różnej pogodzie. Połączyłam oba brzegi rzeki w jeden blok z powodów oczywistych :)

I. Trasa czerwona: nabrzeże Liffey od O'Connell Bridge do Samuel Beckett Bridge: Eden Quay - Custom House Quay - North Wall Quay (płn) | Burgh Quay - George's Quay - City Quay - Sir John Rogerson's Quay (płd):

Zaczynamy w miejscu, które najczęściej bywa punktem wyjściowym dublińskich spacerów - O'Connell Bridge (181a). W końcu XVIII wieku był tu inny most, węższy i niewygodnie wypukły Carlisle Bridge. Posiadał trzy półokrągłe łuki, w centrum środkowych umieszczono rzeźby przedstawiające rzekę Liffey od zachodu i Atlantyk (191a) od wschodu. W 2 połowie XIX wieku podjęto decyzję o zastąpieniu Carlisle Bridge nowym mostem, podobnym, ale nie wypukłym i poszerzonym do szerokości ówczesnej ulicy Sackville Street. W 1882 oddano go do użytku jako O'Connell Bridge, dopasowując się do faktu odsłonięcia w tym samym roku i tuż obok pomnika polityka Daniela O'Connella (183a). Nota bene ulica nosiła miano Sackville Street aż do 1924, kiedy została przemianowana w O'Connell Street. Most bywa obiektem żartów jako "szerszy niż dłuższy" i faktycznie ma 50 metrów szerokości przy 45 długości.

Zdjęcie 188a przedstawia nocny widok z O'Connell Bridge na sąsiedni od zachodu pieszy Ha'penny Bridge (oficjalnie Liffey Bridge) z 1816. Właściciel istniejącej tam wcześniej przeprawy promowej został skłoniony do zbudowania mostu i otrzymał prawo pobierania półpensówki od każdego przechodnia w ciągu stu lat. Zdjęcie 189 to most widoczny z przeciwnej strony - Rosie Hackett Bridge, współczesny, zbudowany w 2014, kiedy przedłużono zieloną linię tramwaju LUAS. Wracając jeszcze na chwilę do ulicy O'Connell - na rogu z Bachelors Walk stoi dom, kiedyś zwany Kelly's, na którym zachowała się nazwa firmy Kapp & Peterson (184a), producenta fajek (rok zał. 1865), która od 1916 miała siedzibę w tym miejscu, przejmując dom mocno uszkodzony podczas powstania. Obecnie mieści się tu Dublin Cultural Institute. Sąsiedni wąski budynek wyróżnia się szczytem wnękowym z wmontowanym kompasem wiatrowym - jest to Hickey's Pharmacy z 1870, była siedziba firmy zegarmistrzowskiej Chancellor & Son i jeden z nielicznych budynków nieuszkodzonych podczas powstania 1916.
Kolejny most na wschód to wspomniany już Rosie Hackett Bridge, na zdjęciach od południa (194a) i od północy (196a). Obok wejścia na most przy Burgh Quay stoi Patrick Sheehan Memorial (192a), wzniesiony w 1905 według projektu architekta W.P. ONeilla dla upamiętnienia policjanta poległego podczas służby niedaleko tego miejsca. Po przeciwnej stronie mostu znajduje się budynek Eden House (obecnie Abbey Theatre), który powstał w 1829 jako część planu zabudowy nabrzeża od Bachelors Walk do Custom House. Położony w punkcie nabrzeża, będącym najdalszym miejscem docierania statków, mieścił liczne firmy, urzędy i agencje morskie. Logo jednej z nich pokazuje foto 197a.
Kolejny most to Butt Bridge z 1932, a tuż obok niego biegnie kolejowy Loopline Bridge (203a), zwany także Junction Railway Bridge i Liffey Viaduct, ponieważ łączy linie kolejowe północnej i południowej części miasta. Kolej w Dublinie powstała już w epoce wiktoriańskiej, kiedy zapewniała przewóz poczty docierającej parowcami do morskich portów na południe od Dublina. W 1891 inżynier John Chaloner Smith zaprojektował piękny wiadukt z żelaznej kratownicy. W części przylegającej do Custom House filary podtrzymujące most "udają" granitowe.
Nieco na wschód, po stronie południowej czyli przy George's Quay mieści się nowoczesny budynek George's Quay Plaza (204a, pięknie oświetlony nocą 205a) będący główną siedzibą Ulster Bank. Zbudowany w 2002, jest jednym z najwyższych w mieście, ustępując stojącemu prawie naprzeciwko, przy Beresford Place/Eden Quay, 59-metrowemu Liberty Hall (201a), zbudowanemu w latach 60. XX wieku.
Docieramy do najważniejszego obiektu tej trasy - Custom House (207a, nr 7 na mapce). Stoi on przy lekkim skręcie rzeki, zbudowany pod niewielkim kątem, zapewniającym najlepszy widok z O'Connell Bridge (zepsuty później przez wiadukt).


Stary Custom House		Nowy Custom House

Pierwszy Custom House istniał na początku XVIII wieku (zbudowany w 1707, architekt Thomas Burgh), ale był usytuowany bardziej w górę rzeki, przy Essex Quay. Przetrwał 70 lat i zaczął się rozsypywać. Decyzja budowy nowego Custom House w dole rzeki, we wschodniej części miasta, wzbudziła protesty lokalnych kupców obawiających się spadku prestiżu terenu i wartości nieruchomości. Jednak ówczesny Chief Commissioner John Beresford zaplanował przesunięcie centrum miasta bardziej na wschód i nalegał na tę lokalizację. Zanim zbudowano nabrzeża, Liffey płynęła w tym miejscu bardziej na północ (linia obecnego Beresford Place), więc miejsce wybrane na nowy Custom House było bagnistym terenem zabranym rzece. Architekt James Gandon zaprojektował budynek w stylu neoklasycystycznym, z czterema fasadami i łączącymi je narożnymi pawilonami. Budowa trwała 10 lat i zakończyła się w 1791. Fasady ozdobiono symbolicznymi rzeźbami i herbami. Na wschód od budynku usytuowano trzy baseny portowe i liczne magazyny. W Custom House załatwiano kwestie celno-akcyzowe dla całej Irlandii, a po centralizacji z Londynem - tylko dla okręgu dublińskiego. Część pomieszczeń zajęły wówczas inne urzędy. Podczas wojny o niepodległość 1921-22 budynek ucierpiał w ogniu i płonął przez pięć dni. Zniszczeniu uległo wnętrze, kopuła i kamienne ściany, spłonęło też wiele dokumentów. Odbudowano go, wykorzystując ciemniejszy gatunek wapienia niż oryginalny portlandzki, co jest bardzo zauważalne. Dziś, po kolejnej restauracji w latach 80., służy Departamentowi środowiska, społeczności i samorządu lokalnego. W należącym do Custom House parku od strony północnej znajduje się Battle of the Custom House Memorial (226a) - rzeźba autorstwa Yanna Gouleta, odsłonięta w 1957 dla upamiętnienia walki stoczonej tu 25 maja 1921. Pomnik przedstawia symboliczną postać Eire i umierającego żołnierza.
Poruszając się wzdłuż Liffey w kierunku wschodnim trafimy na zbudowany w 1978 Matt Talbot Memorial Bridge, przy którego południowym końcu, przy Sir John Rogerson's Quay, od 1988 stoi pomnik Matta Talbota (232a), irlandzkiego robotnika, ascety i nawróconego alkoholika (?!) (1856-1925). Autorem pomnika jest James Power. Zaraz obok znajduje się nieduży neogotycki kościół rzymskokatolicki pw. Niepokalanego Serca Maryi (Immaculate Heart of Mary), projekt Johna Bourke powstały w 1863 jako kaplica (233a). Od 1908 - kościół parafialny, znany jako Kościół Dokerów, służył bowiem robotnikom pobliskiego City Quay. Nad głównym wejściem znjaduje się piękna mozaika Gwiazda Morza (235a). Dalej na wschód przy City Quay stoi kolejny pomnik - Merchant Seamen Memorial (236a), poświęcony pamięci marynarzy poległych w czasie służby na irlandzkich statkach handlowych podczas II wojny światowej. Granitowy monolit zawiera imiona 149 marynarzy, a pomnik uzupełnia dwustuletnia kotwica.
Jeśli przeniesiemy się na lewy brzeg Liffey idąc pieszym mostem obrotowym Seán OCasey Bridge (otwarty w 2005, 238a), wyjdziemy prosto na muzeum EPIC The Irish Emigration Museum (239a, widok w zmieniającej kolory nocnej iluminacji). Muzeum opowiada historię diaspory irlandzkiej oraz emigracji Irlandczyków do innych krajów. Otwarte w 2016 muzeum jest prywatne, właściciel to były szef The Coca-Cola Company - Neville Isdell. Mieści się w podziemiach CHQ Building z 1820, pierwotnie składu tytoniu, herbaty i alkoholu. Obok stoi Łuk Triumfalny (240a), powstały w 1813 i w 1998 przeniesiony z Amiens Street. Tematykę emigracyjną kontynuuje zacumowany do nabrzeża Liffey żaglowiec-muzeum Jeanie Johnston (244a) , replika statku, który między 1848 a 1855 wykonał 16 rejsów do Ameryki Północnej, za każdym razem przewożąc ponad 200 irlandzkich emigrantów, szukających ucieczki przez panującym w Irlandii głodem. Zdjęcia ze zwiedzania statku znajdują się w galerii z 2014 roku.
Kolejnym mostem jest stosunkowo nowy (otwarty w 2009 roku), ale już ikoniczny Samuel Beckett Bridge, projekt Santiago Calatravy (248a, nr 8 na mapce). Most liczy 123 metry długości i jest obrotowy. Jego forma została starannie zaplanowana i symbolizuje zarówno zmiany w stosunku do przeszłości, jak i spojrzenie w przyszłość. Ramię stylizowanej harfy wznosi się na 48 metrów nad poziomem rzeki. Mostowi nadano imię dublińczyka - laureata literackiej Nagrody Nobla. Już w 2014 solidnie obfotografowałam most, a teraz nie odmówiłam sobie przyjemności przejścia nim przez Liffey, podziwiając harfę pod innymi kątami. Nocą most jest pięknie podświetlony, tak samo zresztą jak cała okolica, włączając nasz budynek konwentowy Convention Centre Dublin aka Krzywa Szklanka (268a). Diving Bell (264a) to 140-letni dzwon nurkowy, który od czasów wiktoriańskich (1871) aż do 1958 służył budowie nabrzeża, a teraz stał się kolejną turystyczną atrakcją. Niestety większość historycznych budynków magazynowych przy Sir John Rogerson's Quay została wyburzona i zastąpiona biurowcami, ale ostały się pojedyncze domy, jak ten z 1910 z nadal widocznym napisem "British And Irish Steam Packet Company" (249a) czy hotel-pub The Ferryman z 1790 (260a).
Tę część galerii kończą trzy zdjęcia wykonane z okna autobusu odjeżdżającego na lotnisko i pokazujące najbardziej wschodnią część Sir John Rogerson's Quay (273a-275a), położoną naprzeciw hali 3Arena.

II. Trasa zielona: O'Connell Street Lower - North Earl Street - Talbot Street - Gardiner Street Lower - Beresford Place - George's Dock - Mayor Street Lower - Mayor Street Upper - Point Square:

O'Connell Street Lower jest reprezentowana symbolicznie, ponieważ została obfotografowana w 2014. Ale zawsze się jakiś ładny budynek wprosi do galerii ;) A więc zdjęcie 276a - czterokondygnacyjny budynek z 1923, projekt James A. Hanna, zbudowany dla Hibernian Banku, obecnie Ulster Bank. Część większej akcji zabudowy strony ulicy mocno zniszczonej podczas walk w 1916 i 1922. Ma parter podwójnej wysokości, portyk z tympanonem na drugim i trzecim piętrze oraz okrągłą wieżę. 277a i 278a to budynki znajdujące się na skrzyżowaniu z Abbey Street Lower. Wynn's Hotel projektu Petera Russella z 1926 - budynek, który zastąpił oryginalny hotel zniszczony w 1916 (zbudowany zaledwie 13 lat wcześniej, w 1903). Narożny nr 12-13 O'Connell Lower to także budynek powstały po walkach 1916 - w 1919 Ralph H. Byrne zaprojektował go dla Hibernian Banku i do dziś służy instytucjom finansowym. Posiada bogate dekoracje i śliczną wieżę ze skośnymi narożnikami.
Kiedy skręcimy z O'Connell w prawo w North Earl, spotkamy dżentelmena w kapeluszu i z laseczką (279a). Jest to wykonany z brązu, naturalnej wielkości pomnik pisarza Jamesa Joyce'a, dzieło Marjorie Fitzgibbon z 1990. Podczas pierwszej wizyty nie dopchałam się do pomnika, pełniącego w dzień funkcję siedziska, ale teraz, wieczorem, udało się sfotografować Joyce'a bez zbędnych dodatków.
Deptakiem North Earl, przechodzącym w Talbot Street, dochodzimy do biegnącej prawie w osi północ-południe Gardiner Street (291a), tak długiej, że dzielącej się na Lower, Middle i Upper. Powstała w latach 1792-1820 ulica jest projektem Luke'a Gardinera i częścią jego ambitnego planu zabudowy tego obszaru. Do dziś zachowały się georgiańskie domki szeregowe na dolnym odcinku ulicy, tam też znajdują się liczne hostele. W jednym z nich mieszkaliśmy (numer 1 na mapce), a właściwie w dwóch, bo pierwszy okazał się nieakceptowalny. Naprzeciw naszego okna znajdował się budynek Trinity Church (296a), zbudowany w 1838 według projektu Fredericka Darleya. Gardiner Street także nas żywiła. Pierwsze po przyjeździe śniadania zjedliśmy w Esquires Coffee na rogu z Talbot (286a-289a), ale potem odkryliśmy schowaną pod wiaduktem Art Cafe na rogu z Frenchman's Lane (300a-301a), serwującą boskie "traditional irish breakfasts" (304a) w artystycznej atmosferze galerii obrazów. Mieli też półkę wymiany książek, a na niej polskie wydanie "Sagi o Ludziach Lodu".
Na osobną uwagę zasługuje wiadukt Loopline Bridge. Wspomniałam o nim przy okazji trasy wzdłuż Liffey, ale jest on nie tylko mostem przez rzekę, ale bardzo długim wiaduktem, przebiegającym nad kilkoma ulicami i łączącym stację kolejową Connolly w północnej części miasta (343a) ze stacją Tara w części południowej (200a). Zaprojektowany przez inżyniera Johna Chalonera Smitha, wiadukt powstawał w latach 1889-1891. Biegnie około sześciu metrów nad ziemią. Bardzo wiktoriański w stylu, most jest wykonany z żelaznej kratownicy (331a) i kutego żelaza (309a). Posiada piękne ozdobne panele (310a) i żeliwne filary z ozdobami (307a, Gardiner St) lub malowane (339a, Talbot St).
Talbot Street kończy się pięknym budynkiem stacji Connolly (rok budowy 1844, inspiracja renesansem włoskim) przy Amiens Street, a niedaleko znajduje się pomnik Dublin and Monaghan Bombings Memorial (342a) z 1997. Zamachy bombowe, które upamiętnia, miały miejsce 17 maja 1974 i były najbardziej krwawymi atakami podczas wojny domowej zwanej eufemistycznie The Troubles. Zginęły 34 osoby (27 w Dublinie, gdzie wybuchły 3 bomby i 7 w Monaghan). Pomnik wymienia nazwiska wszystkich ofiar na dwóch stronach tablicy. Zauważyłam zmianę w stosunku do zdjęcia z sieci sprzed 8 lat - dodano nazwisko nienarodzonego dziecka "baby Doherty" :(
Zanim przekroczymy Amiens Street, zatrzymajmy się na Beresford Place. Nie jest to dokładnie plac, lecz raczej ulica otaczająca od północy Custom House wraz z jego parkiem. Patrząc od zachodu, od strony Butt Bridge, spotkamy na niej kilka ciekawych obiektów. Przy wiadukcie znajduje się pomnik działacza robotniczego i politycznego z przełomu XIX i XX wieku Jamesa Connolly (333a, odsłonięty w 1996), a zaraz obok, na filarze wiaduktu, tabliczka z informacją, że jest to jedna z lokalizacji 16 rozdziału "Ulissesa" (335a). Na rogu z Abbey Street i sąsiadując z najwyższym budynkem Dublina Liberty Hall, stoi Beresford Court (328a), siedziba Irish Life Investment Managers. Powstał on w 1991 jako narożnik dobudowany do już istniejącego budynku Voluntary Health Insurance z 1900-1918, zawierając w sobie trójkątne atrium, eksponujące fasadę starszego budynku. Po przeciwnej stronie Abbey znajduje się większy kompleks budynków Irish Life Centre, powstały w 1980 (architekt Robinson Keefe Devane) na terenie dawnej firmy Brooks, Thomas and Co., dostawców materiałów budowlanych (rok zał. 1823). Powstał oryginalny zespół budynków o różnej wysokości i mansardowych dachach wykończonych miedzią, między którymi znajdują się dziedzińce i zieleń. Centralne miejsce zajmuje fontanna z rzeźbą (autor Oisín Kelly, rok 1982) Chariot of Life (329a). Na trójkątnym placyku powstałym ze skrzyżowania ulic Beresford i Amiens stoi inny pomnik - Universal Links on Human Rights (326a). Dzieło Tony'ego O'Malley z 1995 powstało na zamówienie Amnesty International i symbolizuje miejsca przetrzymywania więźniów sumienia. Zaraz obok usytuowano centralny dworzec autobusowy Busáras (324a-325a, numer 4 na mapce), z którego odjechaliśmy do Belfastu. Przy Busárasie leży mały placyk (322a) Store Street Plaza. Jeszcze kilkanaście lat temu był to obskurny i zaniedbany zakątek, ale rada miejska podjęła decyzję, że pierwsze miejsce widziane przez przyjezdnych nie może tak wyglądać i sporym kosztem zmieniła placyk w małe dzieło sztuki. Wyłożony srebrnym granitem chodnik kontrastuje z siedziskami i podświetlanymi kulami z niebieskiego wapienia. W centrum stoi rzeźba Scáthán (czyli lustro, autor Robert McColgan, 2007) w kształcie lustrzanego ostrza.
Teraz można już skierować się na wschód. Ulica George's Dock to - zgodnie z nazwą - były teren doków z początku XIX wieku, nazwany na cześć George'a IV. Ulica z obu stron przylega do byłych basenów portowych. Ten po prawej, koło muzeum EPIC, jest pozbawiony wody (350a), zaś po lewej znajduje się kanał wejściowy do dużego podwójnego basenu (002b), strzeżony przez Harbourmaster's House (349a, nr 9 na mapce), autentyczny budynek kapitanatu portu z 1830, obecnie bar i restaurację. Bardziej na północ basen otaczają nowe luksusowe apartamentowce "z widokiem". George's Dock przechodzi w ulicę Mayor Lower, przy której, a dokładnie przy Mayor Square, mieści się uczelnia National College of Ireland. Na placu od 2006 stoi rzeźba NC Iris autorstwa Vivienne Roche (008b).
Część Doków między Guild Street a New Wapping Street jest nazywana Spencer Dock. Właśnie tu Royal Canal uchodzi do Liffey. (023b - ostatnia śluza przy CCD). Royal Canal przekopano w celu utworzenia spławnej drogi wodnej między Dublinem a największą rzeką Irlandii - Shannon, płynącą w centrum kraju. Budowa trwała między 1790 a 1817, kanał ma 145 km długości i 46 śluz. Pełnił sprawnie swoją funkcję aż do chwili zbudowania w pobliżu linii kolejowej, która szybko przejęła większość funkcji transportu towarów, a kanał popadł w zapuszczenie. Dopiero od lat 1970. zaczęto go stopniowo oczyszczać i przywracać spławność i w 2010 został ponownie oficjalnie otwarty dla żeglugi.
Wzdłuż kanału ciągnie się Guild Street (022b), a przy niej, wciśnięta w trójkątny kawałek terenu podarowany kościołowi w połowie XIX wieku, neogotycka katolicka świątynia St Laurence O'Toole z 1850 (017b). Zbudowany z wapienia kościół wzniesiono na potrzeby rosnącej populacji dokerów zamieszkujących okolicę. Projekt Johna B. Keane i Johna Bourke pomysłowo wykorzystał ograniczenie terenu, wynagradzając to czterostopniową wieżą, która była podobno ostatnią budowlą widoczną dla opuszczających kraj emigrantów. Po drugiej stronie Guild, na trawniku koło śluzy stoi nowa (2019) rzeźba głowy piosenkarza, muzyka folkowego i aktora Luke'a Kelly (013b) autorstwa Very Klute (nr 10 na mapce). Zdjęcie 020b pokazuje most nad ujściem Royal Canal, gdzie Mayor Street przechodzi z Lower w Upper oraz bardzo niepozorną tylną ścianę Krzywej Szklanki.
Dalej wzdłuż Mayor Upper ciągną się już tylko betonowe ściany i górują dźwigi. Jedyne ocalałe stare domki uchowały się po obu stronach skrzyżowania Upper Mayor i New Wapping (numery domów 1-10, foto 028b-036b, nr 11 na mapce). Wątpię czy długo się utrzymają :( Tym sposobem docieramy do hali 3Arena (041b). Końcowy przystanek LUASa jest tam gdzie był, ale cichego placyku Point Square już nie zobaczymy. Na miejscu rzeźb publicznych czerwonej kostki Point Square i Three Bears with Attitude (które nazywałam Myszami z Kapsli) jest - oczywiście - kolejna wielka budowa :(

III. Widoki panoramiczne z górnych pięter Convention Centre Dublin:

Convention Centre Dublin aka Krzywa Szklanka aka The Cube with the Tube to pierwsze na świecie węglowo neutralne centrum konferencyjne. Dzieło Kevina Roche, urodzonego w Dublinie i mieszkającego w USA architekta, otwarto w 2010 po dłuższym czasie problemów i perturbacji. Południowa fasada to połączenie hiszpańskiego granitu i szklanej hmm... szklanki, co powoduje duże nagrzewanie wnętrza. Podobno klimatyzacja jest zasilana systemem magazynowania energii cieplnej. Do czubka szklanego walca budowla liczy 55 metrów wysokości i zapewnia wspaniałe panoramiczne widoki od południowego wschodu aż po północny zachód. Nie mogłam uwierzyć, że widać stamtąd odległą o około 9 km Zatokę Dublińską z przedmieściami Dublina Blackrock i Monkstown (048b, 049b). Bliższe ciekawe obiekty to położony ponad 2 kilometry na południowy wschód Aviva Stadium (047b), stadion otwarty w 2010, oraz oczywiście większa część południowego nabrzeża Liffey w obrębie Docklands, zabudowana nowoczesnymi biurowcami przy Sir John Rogerson's Quay. Pięknie prezentuje się z tej wysokości sama Liffey z czterema najbliższymi mostami (plus wiaduktem), ujściem Royal Canal wraz z systemem śluz (054b) oraz żaglowcem-muzeum Jeanie Johnston. Byłoby widać dalej, ale za Butt Bridge Liffey zakręca lekko na południe. Za to na zachód i północny zachód widać dużo i daleko. Croke Park w dzielnicy Drumcondra to jeszcze jeden stadion (065b), zadedykowany rozgrywkom sportów gaelickich odbywającym się pod egidą organizacji GAA (Gaelic Athletic Association). Do tych dziedzin należą m.in. hurling, camogie, futbol gaelicki i gaelicka piłka ręczna. Historia sięga roku 1891, kiedy miało miejsce pierwsze spotkaie GAA, a w 1896 rozegrano pierwsze mistrzostwo Irlandii w sportach gaelickich. Potem stadion funkcjonował aż do połowy XX wieku, kiedy rozpoczęto jego remont i renowację, zakończone w 2005. Stadion nie może zgodnie z regulaminem GAA gościć sportów niegaelickich, ale często odbywają się na nim koncerty.
Oczywiście najbardziej zaintrygowały mnie kościelne wieże i trochę czasu zajęło wytropienie wszystkich. Najbliżej, przy Guild Street/Sheriff Street Lower znjaduje się omówiony już katolicki St Laurence O'Toole (066b). Abbey Presbyterian Church (067b) położony przy Parnell Square (ok. 2 km od CCD) też już znałam z wizyty w 2014 - jest on położony tuż obok odwiedzonego wtedy Garden of Remembrance z rzeźbą Children of Lir. Kościół zbudowano według projektu Andrew Heitona w 1864, w stylu neogotyckim. Jego wieża jest tak samo wysoka jak CCD - ma 55 metrów. Wieża z zegarem to St George's Church (068b) przy placu o tej samej nazwie - George's Place. Położony w podobnej odległości od CCD, ale bardziej na północ. Projekt jest dziełem Francisa Johnstona z 1802. Niestety szybko zaczęły się problemy z dachem, potem zaczęła się sypać wieża. Kościół Irlandii nie zdołał zebrać funduszy na remont i w 1990 zamknął kościół i sprzedał budynek do rąk prywatnych. Wieża ma 61 metrów wysokości. Obiekt ze zdjęcia 070b sprawił mi sporo kłopotu - okazało się, że są to dwa kościoły, w dodatku położone w sporej od siebie odległości. Bliższy, St Joseph's Church (069b) przy Berkeley Street (prawie 3 km od CCD) i dalszy o prawie kilometr rzymskokatolicki St Peter's Church w dzielnicy Phibsborough, który jest przebudowaną w połowie XIX wieku kaplicą (wcześniej katolicką szkołą). Ich wieże nałożyły się na siebie prawie idealnie!

Nowości #2: Trasa do Zoo

Do Zoo z centrum Dublina można dostać się autobusem (z ulicy O'Connell Upper) albo tramwajem LUAS Red od dworca autobusowego. Obie trasy - co raczej dziwne - nie docierają do samego Zoo, lecz wymagają dodatkowego sporego spaceru. Wybraliśmy tramwaj. Przystanek Busaras znajduje się przy północnej ścianie dworca, a końcowy - Museum - pomiędzy Muzeum Sztuki Dekoracyjnej i Historii a parkiem Croppies Acre Memorial Park. Trasa biegnie ulicą Abbey, kolejno Lower, Middle i Upper, a następnie Mary's Abbey, Chancery St i Benburb St. Większość tych terenów - jak wskazują nazwy - stanowiła własność Saint Mary's Abbey. Z okna tramwaju udało się sfotografować kilka ciekawych budynków. Pierwszy to trzykondygnacyjny, ceglany Salvation Army Hall (071b). Projekt: Oswald Archer, rok powstania 1913. Uwagę zwraca dekoracyjny szczyt, niezwykłe okna i duże w stosunku do całości fasady drzwi. Budynek przetrwał zarówno zamieszki w 1916, jak i o sto lat późniejszą (2016) przebudowę okolicy przez właścicieli kompleksu Irish Life, którzy bardzo chcieli go zburzyć. Na rogu Abbey Lower i Marlborough St pod numerem 10 stoi budynek (072b), na którym zachował się spory napis "Cummins and Sons Plumbing and Paints" przypominający o mieszczącej się tu sto lat temu firmie. Budynek także przetrwał rozruchy w 1916, obecnie mieści się w nim sklep spożywczy. Po przeciwnej stronie skrzyżowania - numer 9 (073b), jeden z najstarszych pubów The Flowing Tide, budynek pochodzący z 1824, z kamienną fasadą pierwszej kondygnacji i - jak większość pubów w narożnych budynkach - wejściem z rogu, obecnie zabudowanym. Najniższe numery przy Lower Abbey, czyli część ulicy najbliższa O'Connell Street (074b) to budynki powstałe już po 1916 - ten odcinek Abbey został całkowicie zniszczony podczas walk. Na rogu Upper Abbey i Jervis stoi wielka bryła centrum handlowego Jervis (075b), a przy Chancery St na rogu z Greek St - biura sądu okręgowego (078b). Budynek powstał około 1865 jako Central Police Court, autorem jest prawdopodobnie Trevor Enoch Owen. Dom jest jednokondygnacyjny, ale jego część - dwie sale rozpraw - ma podwójną wysokość oraz wieżyczki wentylacyjne. Jako budulec posłużył granit z Wicklow. Okolica Arran Quay Terrace i Burgess Lane została zabudowana w epoce georgiańskiej i sporo szeregowych ceglanych domów mieszkalnych z przełomu XVIII i XIX wieku stoi do dziś (080b).
Muzeum Sztuki Dekoracyjnej i Historii (National Museum of Ireland - Decorative Arts & History) odwiedziliśmy przez przypadek - popełniliśmy błąd umawiając się ze znajomymi na wspólne zwiedzanie Zoo, no i przyszło sporo czekać na spóźnialskich. Zaszliśmy więc do bezpłatnego muzeum i zwiedziliśmy kilka najbliższych sal. Ekspozycja jest filią Muzeum Narodowego Irlandii i mieści się w dzielnicy Arbour Hill w Collins Barracks. Zbudowane w 1702 koszary wojskowe służyły zarówno Armii Brytyjskiej, jak Armii Irlandzkiej w ciągu trzystu lat. Ten neoklasyczny budynek jest najstarszym na świecie o tym przeznaczeniu. Początkowo zwany po prostu Koszarami, potem Królewskimi Koszarami, obecną nazwę otrzymał po przejęciu przez niepodległą Irlandię w 1922, od nazwiska Michaela Collinsa, pierwszego wodza naczelnego Armii Irlandzkiej. Jeden z dwóch najstarszych budynków publicznych Irlandii. Główny plac jest otoczony pięknymi arkadami z kolumnadą (121b), a budynki posiadają granitową fasadę. Ostatni batalion piechoty opuścił koszary w 1997, po czym kompleks przeszedł gruntowną przebudowę, m.in. domknięcie czwartej strony placu przez budynek o szklanej fasadzie (081b). Muzeum mieści kolekcje mebli, sreber, ceramiki, szkła, ubiorów, monet, skamielin i broni. My odwiedziliśmy dosłownie kilka sal ze stałymi ekspozycjami: irlandzkie srebra i monety oraz Curator's Choice - mieszanka różności takich jak chińska waza czy irlandzka harfa. Chętnie wróciłabym na bardziej konkretne zwiedzanie, otwierając nową listę kandydatów do Suplementów :)
Ponieważ wejście do koszar jest położone wyżej w stosunku do otaczającego terenu, można stamtąd podziwiać okolicę - wspomniany już park Croppies Acre Memorial Park (124b) i położoną nieco dalej, na przeciwnym brzegu Liffey przy Thomas Street, wieżę St Patrick's Tower (123b) o zabawnym kształcie młodego borowika :) Zbudowany w 1757 wiatrak holenderski (z którego zachowała się tylko "borowikopodobna" baza) był największym tego typu w Europie i zasilał destylarnię whiskey Roe, także wówczas największą w Europie. To właśnie dynastia Roe sfinansowała odbudowę katedry Christ Church. Ciekawostką jest fakt, że kiedy w 1 połowie XX wieku produkcja whiskey przeszła załamanie i destylarnia Roe zakończyła produkcję, ich rozległe tereny i infrastrukturę zakupiła nieznana wówczas nikomu firma Guinness :)
Kiedy nie doczekawszy się niesłownych znajomych, ruszyliśmy w stronę Zoo, napotkaliśmy kolejny, mniejszy park, którego główną ozdobą jest rzeźba Anna Livia Plurabelle, uosabiająca rzekę Liffey (129b). Brązowa rzeźba autorstwa Éamonna O'Doherty powstała w 1988 na zamówienie dublińskiego biznesmena i pierwotnie znajdowała się przy O'Connell Street, skąd wyprowadziła się w 2001, by zrobić miejsce dla Iglicy. Oficjalna nazwa pomnika to imię postaci z "Finnegans Wake" Jamesa Joyce'a, ale jak wiele innych rzeźb publicznych doczekała się przezwiska - "the Floozie in the Jacuzzi".
Zaraz za parczkiem z Anną Livią znajduje się most przez Liffey - Sean Heuston Bridge, którym trasa LUAS Red przenosi się do południowej części Dublina (134b). Na zdjęciu widać też budynek stacji kolejowej Heuston Station (otwarta w 1846). Następnie udaliśmy się po Parkgate Street, mijając po prawej nowoczesny okrągły budynek sądu karnego (Criminal Courts of Justice, rok budowy 2010, architekci Henry J. Lyons & Partners, 138b). Generalnie jednak Parkgate i Conyngham Road są zabudowane starymi domami, m.in. wiktoriański bar i restauracja Nancy Hands (136b), późnowiktoriański Parkgate Hall, były Soldiers Institute, z 1880, architekt James H. Bridgford (140b) oraz późnogeorgiańskie (1820-1830) szeregowe domy mieszkalne (139b, 142b). Od Conyngham Road odchodzi w prawo wejście do Phoenix Park. Phoenix Park to park miejski o powierzchni 700 hektarów, co czyni go jednym z największych zamkniętych terenów rekreacyjnych stolic europejskich. Teren ma długą historię - w średniowieczu podarowany zakonowi joannitów, w XVII wieku - królewski teren polowań (1662 uznaje się jako rok założenia Phoenix Park), a w XIX - uporządkowany, zabudowany i zadrzewiony według projektu Decimusa Burtona. Na fasadzie domku przy głównej bramie wejściowej widać rok budowy - 1811 (144b), ale cały proces tworzenia parku w obecnym kształcie zajął 20 lat. My oczywiście zobaczyliśmy tylko ułamek terenu podczas drogi do Zoo (także położonego w Phoenix Park). Jedynym pomnikiem, jaki napotkaliśmy, był Wellington Monument (149b), 62-metrowy obelisk upamiętniający zwycięstwa księcia Wellington. Jest to największy obelisk w Europie. Dzieło Roberta Smirke z roku 1856 byłoby jeszcze większe, ale skończyły się fundusze ze zbiórki publicznej. Na południowo-wschodnim cyplu parku znajduje się zbudowany w 1786 budynek projektu Jamesa Gandona, powstały jako Royal Military Infirmary, później wykorzystywany jako kwatera główna Armii Irlandzkiej (146b). Gandon zaprojektował wszystko z wyjątkiem ośmiobocznej wieżyczki, która jest autorstwa Williama Gibsona. Obecnie w budynku mieści się biuro prokuratora generalnego.
Dokładniejszy opis Zoo znajduje się oczywiście w odnośnej galerii Rozmaitości.